แหล่งเรียนรู้ภูมิปัญญา
จารึกถ้ำเป็ดทอง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ : แหล่งเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุวรรณภูมิ
เขียนโดย ดร.สุวัฒน์ อุ่นทานนท์
ถ้ำเป็ดทอง อยู่ในเทือกเขาเตี้ยๆ บ้านหินโคนใหญ่ ตำบลโคกมะม่วง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ ระหว่างเทือกเขา มีรอยหักน้ำไหลผ่านได้ บริเวณถ้ำมีรอยน้ำเซาะ เป็นซอกหินขาดเป็นตอนๆ รูปคล้ายเรือ ลึกจากริมถนนบ้านโคกเขาถัดอนุสรณ์สถานเข้าไป จะเป็นที่ลาดต่ำลงไปถึงบริเวณที่ลุ่มกักน้ำไว้ใช้เรียก ฝายปะคำ ตรงขอบฝายปะคำด้านหนึ่งมีเนินสูงเหมือนหลังเต่า ตรงนี้มีโขดหินปูนทั้งที่เป็นเพิงผากับมีทั้งโพรงลึกเข้าไปเป็นถ้ำคูหา ชาวบ้านเลยเรียก ถ้ำเป็ดทอง เป็นแหล่งเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุวรรณภูมิ(South East Asia)ที่สำคัญแห่งหนึ่งในอีสานและสองฝั่งโขง เพราะมีจารึก 3 แห่งอยู่บนผนังถ้ำด้านนอก
จารึกถ้ำเป็ดทอง ใช้อักษรปัลลวะของอินเดียใต้เป็นภาษาสันสฤต ทำขึ้นราวหลัง พ.ศ. 1100 (หรือพุทธศตวรรษที่ 12) โดยคำสั่งของเจ้าชายจิตรเสนที่ต่อไปจะเสวยราชย์เป็นกษัตริญ์กัมพูชาในพระนามมเหนทรวรมัน (บน) บริเวณลานหลังเต่าเหนือถ้ำเป็ดทอง ที่ชุมชนชาวบ้านร่วมกันปรับปรุงแล้วปั้นรูปจระเข้ไว้เพื่อแสดงว่าเคยมีอยู่ที่นี่ (ล่าง) บริเวณปากถ้ำเป็ดทองเป็นผนังหินมีช่องทางเข้า แต่มีน้ำอัดแน่นปิดทางเข้าจนไม่มีใครเข้าถ้ำได้อีกข้อความจารึกถ้ำเป็ดทองชุดแรกที่ผนังหินด้านนอกมี 1 บรรทัด มีผู้รู้และผู้เชี่ยวชาญเอาหัวข้อที่อ่านได้ไปเทียบกับจารึกอื่นๆที่พบในกัมพูชาทำขึ้นยุคเดียวกัน แล้วอธิบายไว้ในหนังสือประชุมจารึกฯ มีความโดยสรุปว่าจารึกถ้ำเป็ดทอง ทำขึ้นโดยรับสั่งของเจ้าชายจิตรเสนแห่งรัฐเจนละ โดยในขณะนั้นยังมิได้ขึ้นครองราชย์(จึงน่าจะมีบ้านเมืองอยู่ทางลุ่มน้ำมูล-ชี บริเวณยโสธร-อุบลราชธานี) พระองค์ทรงขออนุญาตพระบิดาและพระมารดา สถาปนาศิวลึงค์ขึ้นด้วยศรัทธา
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
ตรงนี้แสดงว่า เจ้าชายจิตรเสนนับถือศาสนาพราหมณ์ ลัทธิไศวนิกาย บูชาศิวลึงค์ แล้วสร้างศึวลึงค์ไว้ในถ้ำเป็ดทองนี้?
อาจารย์สุขุม เกตุใหม่ แห่งโรงเรียนบ้านโคกเขากับสหายและภิกษุ นำทางให้ผมเข้าไปถึงบริเวณฝายปะคำ ถ้ำเป็ดทอง แล้วขึ้นเนินสันหลังเต่าถึงโขดหินที่เคยมีถ้ำคูหาอยู่ข้างล่าง มีน้ำฝายอัดแน่นมองเห็นจากร่องหิน แสดงว่านับแต่สร้างฝายปะคำเสร็จแล้วมีน้ำล้น ก็ไม่มีใครเข้าถ้ำเป็ดทองได้อีก จารึกของเจ้าชาย จิตรเสนก็เป็นอันดูไม่ได้อีกต่อไป
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
ขอย้ำตรงนี้ว่าบริเวณถ้ำเป็ดทองเคยเป็นแหล่งศักดิ์สิทธิ์ต่อเนื่องถึงถ้ำวัวแดง(ที่ครบุรี นครรราชสีมา)เพราะดึกดำบรรพ์นานมาเป็นบริเวณเดียวกัน นับถือศาสนาพราหมณ์ไศวนิกายเหมือนกัน เป็นกลุ่มเดียวกันกับดินแดนยโสธร-อุบลราชธานี ที่น้ำมูล-ชี สบกันแล้วไหลลงแม่น้ำโขง
สถาบันการศึกษาท้องถิ่นและองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ควรสนับสนุนให้ปรับปรุงบริเวณหลังเต่าถ้ำเป็ดทองของฝายปะคำ เป็นแหล่งเรียนรู้และแหล่งท่องเที่ยวทางเลือก โดยจัดนิทรรศการย่อยๆไว้ประจำพื้นที่ตรงนี้ มีรูป-แผนผัง-แผนที่ และข้อความจารึกทั้ง 3 ชุด ซึ่งมีสั้นๆแล้วอธิบายเชื่อมโยงท้องถิ่นกับศูนย์กลางสำคัญที่นครวัด-พิมาย-พนมรุ้ง จนถึงรัฐเจนละที่จะเป็นอาณาจักรกัมพูชาต่อไป
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
ทั้งหมดนี้คือความสัมพันธ์ทางการเมืองในวัฒนธรรมเครือญาติของภูมิภาคสุวรรณภูมิที่มีประเทศไทยเป็นแกนสำคัญแห่งหนึ่งรวมอยู่ด้วย (สุจิตต์ วงษ์เทศ. 2552ก)
| ชื่อจารึก | จารึกผนังถ้ำเป็ดทอง (ดูข้อมูลภาษาอังกฤษ) |
|---|---|
| อักษรที่มีในจารึก | ปัลลวะ |
| ศักราช | พุทธศตวรรษ ๑๒ |
| ภาษา | สันสกฤต |
| ด้าน/บรรทัด | จำนวนด้าน ๑ ด้าน มี ๒ บรรทัด |
| วัตถุจารึก | ศิลา |
| ลักษณะวัตถุ | ผนังถ้ำด้านนอก |
| ขนาดวัตถุ | บริเวณจารึกขุดหินผนังถ้ำให้เรียบเป็นหน้าสมุดลึกประมาณ ๕ มม. กว้าง ๓๐ ซม. ยาว ๘๐ ซม. |
| บัญชี/ทะเบียนวัตถุ | ๑) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “บร. ๕” ๒) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ กำหนดเป็น “จารึกผนังถ้ำเป็ดทอง” |
| ปีที่พบจารึก | ไม่ปรากฏหลักฐาน |
| สถานที่พบ | ถ้ำเป็ดทอง ตำบลปะคำ อำเภอปะคำ (ข้อมูลเดิมคือ ตำบลประคำ อำเภอนางรอง) จังหวัดบุรีรัมย์ |
| ผู้พบ | ไม่ปรากฏหลักฐาน |
| ปัจจุบันอยู่ที่ | ถ้ำเป็ดทอง ตำบลปะคำ อำเภอปะคำ (ข้อมูลเดิมคือ ตำบลประคำ อำเภอนางรอง) จังหวัดบุรีรัมย์ |
| พิมพ์เผยแพร่ | จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๑๕๓-๑๕๔. |
| ประวัติ | ศิลาจารึกถ้ำเป็ดทอง เป็นจารึกที่ปรากฏอยู่บริเวณผนังถ้ำด้านนอกและด้านในของถ้ำ มีหลักฐานตามประวัติเดิมกล่าวไว้ว่า ถ้ำเป็ดทองนี้อยูในเทือกเขาเตี้ยๆ เขตอำเภอลำปลายมาศและอำเภอนางรองติดต่อกัน ระหว่างเทือกเขาในเขตลำปลายมาศ มีรอยหัก น้ำไหลผ่านได้ บริเวณถ้ำมีรอยน้ำเซาะ เป็นซอกหินขาดเป็นตอนๆ รูปคล้ายเรือโป๊ะบ้าง เรือกลไฟบ้าง บริเวณอักษรจารึกนั้น มีรอยขุดหินผนังถ้ำลึกประมาณ ๕ มม. ให้ผนังเรียบเป็นหน้าสมุด แล้วจึงจารึกตัวอักษร มีผู้เล่ากันว่า ภายในถ้ำนี้ แต่เดิมมีเสาหินค้ำเพดานถ้ำอยู่ด้วย แต่ปัจจุบันเสานั้นไม่มีแล้ว คงมีแต่หลุมเปล่า ปัจจุบันได้กำหนดให้ถ้ำเป็ดทองเป็นพื้นที่อยู่ด้านทิศตะวันตกของบ้านหินโดนใหญ่ ตำบลประคำ อำเภอนางรอง (ข้อมูลปัจจุบันคือ ตำบลปะคำ อำเภอปะคำ) จังหวัดบุรีรัมย์ จารึกที่พบที่ถ้ำเป็ดทองนี้ จำแนกออกได้เป็น ๓ แห่ง คือ จารึกแห่งที่ ๑ อยู่ภายในถ้ำ โดยทางหอสมุดแห่งชาติกำหนดเรียกว่า “จารึกถ้ำเป็ดทองด้านใน บร. ๓” จารึกแห่งที่ ๒ อยู่บริเวณผนังถ้ำด้านนอก โดยทางหอสมุดแห่งชาติกำหนดเรียกว่า “จารึกถ้ำเป็ดทองด้านนอก บร. ๔” จารึกแห่งที่ ๓ ก็อยู่บริเวณผนังถ้ำด้านนอกเช่นเดียวกันกับจารึกแห่งที่ ๒ โดยทางหอสมุดแห่งชาติกำหนดเรียกว่า “จารึกผนังถ้ำเป็ดทอง บร. ๕” สำหรับ จารึกผนังถ้ำเป็ดทอง นี้ อักษรชำรุดและลบเลือนมาก ไม่สามารถอ่านได้ทั้งหมด เข้าใจว่าเป็นการประกาศเกียรติคุณของพระเจ้ามเหนทรวรมัน |
| เนื้อหาโดยสังเขป | เป็นการประกาศเกียรติคุณของพระเจ้ามเหนทรวรมัน |
| ผู้สร้าง | มเหนทรวรมัน? |
| การกำหนดอายุ | กำหนดอายุตามรูปแบบของตัวอักษรปัลลวะ ได้อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ นอกจากนี้ รูปอักษรเหมือนกันกับศิลาจารึกวัดสุปัฏนาราม อันเป็นของพระเจ้ามเหนทรวรมัน |
| ข้อมูลอ้างอิง | เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๖, จาก : ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกผนังถ้ำเป็ดทอง,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ : อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๔ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๑๕๓-๑๕๔. |
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์กรมหาชน). (2545)
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
|
จารึกถ้ำเป็ดทอง ด้านใน คำจารึก ภกฺตฺยา ภควตศรฺณมุคตา ปิตฺโร คำแปล มารดาและบิดาทั้งสองได้ถึงพระผู้เป็นเจ้าว่าเป็นที่พึ่งด้วยความภักดี |
|
จารึกถ้ำเป็ดทอง ด้านนอก คำจารึก
|
|
จารึกผนัง(ด้านนอก)ถ้ำเป็ดทอง คำจารึก 1. -----------------------------------------กีรฺตฺติ-----------------------------------------------จิตฺรเสน 2. ----------------------------------------------------------------------------------------------- คำแปล 1. -----------------------------------เกียรติ-------------------------------------------------พระเจ้าจิตรเสน 2. ------------------------------------------------------------------------------------------------ |
สุจิตต์ วงษ์เทศ (2552ข)
จากหนังสือจารึกในประเทศไทย เล่ม 1 อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ 12-14. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร พิมพ์เผยแพร่ พ.ศ. 2529 หน้า 147-154)
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
ข้อความจาก Facebook "...โดยถ้ำนั้นจะอยู่บริเวณร่องกลางซึ่งคล้ายๆกับแอ่งกะทะ บริเวณถ้ำซึ่งตั้งเป็นสำนักของฤาษีตนหนึ่ง นามว่า ปู่สิงห์ดง (อ็อตโต้) คอยจำศีลภาวนาอยู่เพียง ตนเดียว บริเวณโดยรอบเป็นทำฝาย ส่วนถ้ำนั้นดินปิดทับถมจนหมดเห็นแค่ลานหินโดยคาดว่าเป็นหลังคาถ้ำแห่งนี้ แต่ยังมี หลักฐานการจารึก ปัลวะขอม ปู่ฤาษีท่านจำศีลอยู่ ณ ที่นี้ มา7-8 ปีแล้ว ได้บอกว่า เมื่อก่อนสามารถเข้าไปได้ ถ้ำมีขนาดใหญ่มาก ส่วนในถ้ำจะมืดและเย็น มีทางเข้าออกหลายทาง มีหลักฐานที่อยู่ในถ้ำอยู่มากมายทั้งการจารึก เครื่องปั้นต่างๆ และอาวุธยุทโธปกรณ์ การจารึกเป็นการกล่าวถึงพระเจ้าจิตรเสน อาณาจักรเจนละ..." (ตามรอยขอมชัยวรมัน. 2557)
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน
ผู้รวบรวม : ดร.สุวัฒน์ อุ่นทานนท์
ข้อมูลอ้างอิง :
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์กรมหาชน). (2545). ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก
http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_detail.php?id=537. สืบค้น 10 เมษายน 2557.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2552ก). UNSEEN ถ้ำเป็ดทอง ที่อำเภอปะคำ บุรีรัมย์. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://www.oknation.net/blog/print.php?id=389285.
สืบค้น 10 เมษายน 2557.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2552ข). ถ้ำเป็ดทอง. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก
http://www.sujitwongthes.com/wp-content/uploads/2010/11/ต้นฉบับบุรีรัมย์_14พ.ย.53-p26-32 (2).doc/. สืบค้น 10 เมษายน 2557
ภาพประกอบ : Fanpage ตามรอยขอมวรมัน URL : https://www.facebook.com/SenThangKhxmSuRiywRman
